2.2 Het offer van Isaak: interpretatie

2.2.1 De tekst: verkenning

OPDRACHT. Lees het verhaal van ‘het offer van Isaak’ (Genesis 22, 1-19) en beantwoord de onderstaande vragen.

Duid in de tekst verzen aan…

• die je tegen de borst stoten;

• die je verrassen;

• die je niet begrijpt.

Wat gebeurt er in het verhaal? Welke bedoeling heeft God volgens jou wanneer Hij aan Abraham vraagt om zijn zoon Isaak te offeren? Wat denk je hiervan?

2.2.2 Hoe een Bijbelverhaal lezen?

Het offer van Isaak is geen alledaags verhaal uit de Bijbel. Dit dramatische verhaal gaat namelijk over een verbazingwekkende opdracht van God. We vinden dit verhaal terug in het Bijbelboek Genesis, het eerste boek van het Oude Testament

In het verhaal lezen we dat God aan Abraham vraagt om zijn enige zoon, Isaak, te offeren. Verlangt God echt dat christenen mensen offeren? Als je het verhaal letterlijk leest, dan lijkt het inderdaad zo dat God zulke gruwelijke dingen vraagt aan mensen. Toch is dit niet de boodschap van het verhaal. Je moet namelijk altijd kijken naar de symbolische betekenis van ieder Bijbelverhaal. Dit wil zeggen dat je verder moet kijken en denken dan de woorden die letterlijk zijn neergeschreven. Je moet in Bijbelteksten bovendien niet zoeken naar feiten, maar vooral kijken naar de beelden en de symbolen die gebruikt worden om een visie op God, de wereld, de mens en gebeurtenissen uit te drukken.

Bijbelteksten zijn zeer oude teksten die lang geleden geschreven zijn in een heel andere cultuur. De wereld waarin je leeft, beïnvloedt altijd jouw denken en doen. Het offer van Isaak is een verhaal uit Genesis. Dit is het eerste boek van het Oude Testament. Het Oude Testament is meer dan 2000 jaar oud. Toen was de wereld heel anders dan die waarin wij vandaag leven. Dit is belangrijk om bij stil te staan wanneer we dit Bijbelverhaal vandaag lezen.

Wat denk jij dat er anders was aan de wereld van Abraham en Isaak?

De cultuur waarbinnen de verhalen uit het Oude Testament tot stand kwamen, is deze van het Midden-Oosten. In die tijd was het leven sterk geconcentreerd op het platteland, lokale steden en kleine dorpjes. De mensen leefden toen vooral van landbouw en visvangst, handwerk en handel. Elektriciteit en internet bestonden niet. Maar ook het christendom bestond nog niet. In het algemeen, werd het religieuze leven in het Midden-Oosten gekenmerkt door polytheïsme. De term ‘polytheïst’ verwijst naar iemand die niet in één god gelooft, maar in meerdere goden. De term ‘polytheïsme’ verwijst dus naar een religie met meerdere goden.Al deze elementen hebben de verhalen uit de Bijbel beïnvloed.

2.2.3 Vraagt God echt mensenoffers van Zijn gelovigen?

Terug naar ons verhaal. In Genesis 22, 1-19 lezen we dat God aan Abraham vraagt om zijn zoon, Isaak, te offeren. In de tijd van Abraham, zo’n 2000 jaar geleden, was een offer brengen aan (een) God heel gewoon. De mensen deden dit om de goden gunstig te stellen en om hen te eren. Abraham doet wat God hem vraagt. Hij gaat met Isaak op pad. Boven op de berg Moria staat Abraham op het punt om zijn zoon te offeren aan God.

Kunnen we dit Bijbelverhaal gebruiken om religieus geweld goed te keuren? Kies één van onderstaande antwoorden en leg uit.

Ja, God verlangt echt van Abraham dat hij zijn zoon offert, en dus vermoordt.

Ja, maar alleen als God dit aan ons vraagt.

Neen, want dit verhaal komt eigenlijk niet uit de Bijbel.

Neen, dit verhaal bekritiseert geweld in de naam van God, want op het einde van het verhaal wordt Isaak niet geofferd, maar een dier.

Waarom koos je voor dit antwoord?

Stelling: “Het offer van Isaak is een gruwelijk verhaal uit de Bijbel dat mensen- en kinderoffers goedkeurt.” Ben je het eens met deze stelling? Waarom wel/niet?

Figure 2.4 Het offeren van Isaac street art Brussel, België
Beeld: Sparrow via Wikimedia Commons,
Dit bestand is gelicenseerd onder de Creative Commons NaamsvermeldingGelijkDelen 4.0 Internationaal licentie. Geen wijzigingen in het werk zijn aangebracht. https://commons. wikimedia.org/wiki/
File:The_sacrifice_ of_Isaac_street_art_ Brussels_02.jpg

Het verhaal van Abraham en Isaak (Gen 22, 1-19) is niet zomaar een gruwelijk verhaal uit de Bijbel dat kinderoffers goedkeurt! laatste moment houdt God Abraham immers tegen en Hij zorgt zelfs voor een offerdier (een ram). Dit is een belangrijk punt in het verhaal dat aantoont dat God zich verzet tegen mens- en kinderoffers. God wil geen offers, want Hij wil niet dat mensen een prijs betalen om zich van Zijn gunsten te kunnen verzekeren. Het verhaal bekritiseert offers aan God. Eigenlijk wordt in dit verhaal gezegd dat geweld niet kan, en zeker niet om God gunstig te stellen.

2.2.4 Een almachtig vaderschap?

De boodschap van Genesis 22 gaat verder dan alleen het verbod op mensenoffers. Het gaat ook om een beproeving van Abraham, een beproeving die niet inhoudt dat hij Isaak daadwerkelijk moet offeren, maar wel dat hij zijn zoon moet leren loslaten. God vraagt uiteindelijk aan Abraham om een ram te offeren in de plaats van Isaak. Dit dier stond in de oudheid symbool voor mannelijkheid, leiderschap en geweld. Het verhaal wil zo duidelijk maken dat Abraham de macht over zijn zoon opoffert in plaats van zijn zoon zelf.

Dit wordt ook duidelijk aan het einde van het verhaal. Abraham gaat alleen verder, zonder Isaak. Dit verhaal keurt dus niet alleen mensenoffers af, maar zegt ook dat kinderen niet zomaar het bezit zijn van hun ouders. Als ouder kan je niet zomaar alles beslissen wat er met je kind gebeurt. De ram die uiteindelijk wordt geofferd staat, zoals reeds gezegd, symbool voor mannelijkheid en macht. Door deze ram te offeren, toont Abraham dat hij als vader niet volledig kan en wil heersen over zijn kind. Door Isaak los te laten, leert Abraham ook zijn eigen toekomst loslaten. God zorgt ervoor dat de liefde van Abraham voor zijn zoon uiteindelijk overwint. Daardoor krijgt de zoon de ruimte om te leven.

Het verhaal van Abraham heeft een dubbele symbolische betekenis, maar welke? Duid het juiste antwoord aan.

Het verhaal toont dat God de meest oprechte gelovigen telkens zal belonen. Hij redt daarom Abraham zijn zoon, Isaak, en zorgt ervoor dat Isaak zijn vader steeds zal blijven respecteren.

Het verhaal toont ons dat God Zich verzet tegen mensenoffers en maakt duidelijk dat een vader steeds zijn zoon moet blijven beschermen.

Dit verhaal verzet zich tegen mensenoffers. God wil helemaal geen mensenoffers en wil Abraham duidelijk maken dat een vader niet zomaar de volledige macht heeft over zijn kind(eren).

Het verhaal toont een God Die Zijn trouwe gelovigen beloont en beschermt. Daarnaast wil dit verhaal ook duidelijk maken dat ouders steeds de laatste beslissing kunnen nemen over het lot van hun kinderen.

2.3 Zelf een Isaakoffer brengen?

Wat is een Isaakoffer? Bij een symbolische lezing van het Bijbelverhaal over het offer van Isaak kunnen we onszelf afvragen of wij vandaag al dan niet soms een 'Isaakoffer’brengen. Opofferingen horen bij het leven. Ze leren ons stilstaan bij en nadenken over het leven en onszelf. Dit wordt ook wel ‘een Isaakoffer brengen’ genoemd. Bij gelovigen kan zo’n Isaakoffer ertoe leiden dat zij het eigen mensbeeld, maar ook het godsbeeld in vraag stellen

Heb jij al ooit eens een ‘Isaakoffer’ moeten brengen? Leg uit.

Kan jij je voorstellen dat ook vandaag mensen hun leven, of dat van anderen, opofferen voor hun idealen, zoals een god? Wat zou jij tegen deze mensen willen zeggen of vragen aan hen?

WOORDENLIJST

Genesis
Genesis is het eerste boek uit het Oude Testament. ‘Genesis’ is Hebreeuws voor ‘in het begin’. Dit Bijbelboek verhaalt over de schepping, de zondeval, en de geschiedenis van Israël. Ook het offer van Isaak (Genesis 22, 1-19) kunnen we terugvinden in dit Bijbelboek. Genesis bevat neergeschreven geloofsverhalen en heeft niet als doel om een feitelijke of historische weergave te schetsen van het ontstaan van de wereld.

Isaakoffer
Bij een symbolische lezing van het Bijbelverhaal over het offer van Isaak kunnen we onszelf afvragen of wij vandaag al dan niet soms een ‘Isaakoffer’ brengen. Opofferingen horen bij het leven. Ze leren ons stilstaan bij onszelf. Dit wordt ook wel ‘een Isaakoffer brengen’ genoemd. Bij gelovigen kan zo’n Isaakoffer ertoe leiden dat zij het eigen mensbeeld, maar ook het godsbeeld in vraag stellen.

Midden-Oosten
Het Midden-Oosten is het gebied waar de Bijbel is ontstaan. De verhalen uit het Oude en het Nieuwe Testament spelen zich af in het Midden-Oosten. Alle Bijbelverhalen zijn sterk beïnvloed door de cultuur en het maatschappelijke leven van het Midden-Oosten. Jezus leefde hier ook.

Het christendom kent zijn oorsprong in het Midden-Oosten. Het Midden-Oosten heeft ook een belangrijke rol gespeeld in andere ontwikkelingen van de Europese cultuur. Niet alleen de Bijbel is er immers ontstaan, maar bijvoorbeeld ook ons alfabet, ontwikkelingen in de landbouw, enzovoort.

Met de term ‘Midden-Oosten’ bedoelt men vandaag de landen in Zuidwest-Azië en enkele delen van Noord-Afrika, zoals bijvoorbeeld Iran, Irak, Syrië, Egypte, enzovoort.

Polytheïsme
Met de term ‘Polytheïst’ verwijst men naar iemand die niet gelooft in één, maar in meerdere goden. De term ‘polytheïsme’ verwijst dus naar een godsdienst met meerdere goden.

De Grieken en de Romeinen van de oudheid waren bijvoorbeeld polytheïsten want zij geloofden in verschillende goden.

Bibliografie

ART SALON HOLLAND, Grote meesters kunstgeschiedenis: Caravaggio, https://www. artsalonholland.nl/grote-meesters-kunstgeschiedenis/caravaggio#slider-68609 (toegang 31.03.2020).
BIJBELSE KUNST, Caravaggio 1573 – 1610. Het offeren van Izak (1603), https://www. statenvertaling.net/kunst/grootImage/2.html (toegang 19.12.2019).
CARAVAGGIO.NET, The Sacrifice of Isaac, http://www.caravaggio.net/the-sacrifice-of-isaac/(toegang 31.03.2020).
D. POLLEFEYT & A. DILLEN, Verloren zonen of verloren vaders? Menselijk en goddelijk vaderschap tussen gerechtigheid en barmhartigheid, in M. LAMBERIGTS & L. KENIS (ed.), Mens van God. God van Mensen, Antwerpen, Halewijn, 2005, p. 187-215.
DE BIJBEL IN DUIZEND SECONDEN, Genesis 22, 1-18: Abraham en Isaak, http:// bijbelin1000seconden.be/menu/tiki-index.php?page=2e+zondag+van+de+veertigdagentijd+B+- +eerste+lezing%2C+Paaswake+A+B+C+-+tweede+lezing#Genesis_22_1-18:_Abraham_en_Isaak (toegang 03.02.2020).
H. AUSLOOS & B. LEMMELIJN, De bijbel: een (g)oude(n) gids. Bijbelse antwoorden op menselijke vragen, Leuven, Acco, 2017, p. 25-26.
H. AUSLOOS, Geweld, God, Bijbel, Averbode, Uitgeverij Averbode, 2019, p. 81-87, p. 96.
H. AUSLOOS, Oud maar niet verouderd. Een inleiding tot de studie van het Oude Testament, Leuven, Acco, 2010, p. 25-29.
J. DE SCHEPPER, Wat christenen geloven, Tielt/Wommelgem, Uitgeverij Lannoo/Van In, 2006, p. 35-36, p. 136-137.
KATHOLIEKE DIALOOGSCHOOL, Materiaal Vakspecifieke Impulsen. Twee Offers, https://www. kuleuven.be/thomas/page/dialoogschool-visje-twee-offers/" (toegang 03.01.2020).
KBS, Willibrordvertaling 1975. Genesis 22, 1-19.
KNACK, Opinie Ignace Demaerel. Het offer van Abraham, één van de meest controversiële Bijbelverhalen: twee tegenovergestelde lezingen, https://www.knack.be/nieuws/het-offer-vanabraham-een-van-de-meest-controversiele-bijbelverhalen-twee-tegenovergestelde-lezingen/article-opinion-83020.html?cookie_check=1584960245 (toegang 25.03.2020).
KONINKLIJKE NEDERLANDSE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN, Wat betekenen oude beschavingen voor de Europese cultuur van vandaag?, https://www.knaw.nl/nl/thematisch/denederlandse-wetenschapsagenda/cultuur-en-identiteit-in-heden-en-verleden/wat-betekenen-oudebeschavingen-voor-de-europese (toegang 06.04.2020).
M. GELMANN & T. HARTMAN, Religie voor dummies, Pearson, Addison-Weslye, 2003, p. 139.
MENS EN SAMENLEVING, Bijbel: mensenoffers of kinderoffers in het Oude Testament, https:// mens-en-samenleving.infonu.nl/religie/96984-bijbel-mensenoffers-of-kinderoffers-in-het-oudetestament.html (toegang 16.12.2020).
P. DE RIJNCK, De kunst van het kijken: bijbelverhalen en mythen in de schilderkunst van Giotto tot Goya, Antwerpen, Uitgeverij Ludion, 2008, p. 7, p. 20.
P. KEVERS, Het ‘offer van Abraham’ of de ‘binding van Isaak’. Genesis 22, in Ezra Bijbels tijdschrift 39 (2018) 80-93.
P. LENS, De leeuw en het lam: spiritualiteit en psychotherapie, Gent, Carmelitana, 2018.
S. DESTODT, Wat is dat in godsnaam? Religieuze begrippen verklaard, Antwerpen, Halewijn, 2004.
S. DE BRUYN, B. LEMMELIJN & S. VANDEN HEEDE, Bijbel. Verhalen uit het Oude Testament, Tielt, Lannoo, 2017.
THOMAS, De man die het gras maait, https://www.kuleuven.be/thomas/page/de-man-die-hetgras-maait/ (toegang 23.12.2019).
THOMAS, Godsontmoeting (Bijbelse achtergrond), https://www.kuleuven.be/thomas/page/abelgodsontmoeting/ (toegang 25.03.2020).
THOMAS, Recontextualisering (Bijbelse achtergrond), https://www.kuleuven.be/thomas/page/ abel-recontextualisering/ (toegang 25.03.2020).
TOTALLY HISTORY, The Sacrifice of Isaac. Caravaggio, http://totallyhistory.com/sacrifice-of-isaac/ (toegang 31.03.2020).
UNSPLASH, Unsplash. Photos for everyone, https://unsplash.com/ (toegang 02.07.2020).
WIKIART, The Sacrifice of Isaac. Marc Chagall, https://www.wikiart.org/en/marc-chagall/thesacrifice-of-isaac-1966 (toegang 05.05.2020).
WIKIPEDIA, The Sacrifice of Isaac. Caravaggio, https://nl.qwe.wiki/wiki/Sacrifice_of_Isaac_ (Caravaggio) (toegang 05.05.2020).
WIKIPEDIA, Het offer van Abraham (atelier van Rembrandt), https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_offer_van_Abraham_atelier_van_Rembrandt) (toegang 05.05.2020).