3.2 De zorg voor onze planeet: tijd voor actie?!

OPDRACHT. Lees de bovenstaande uitspraken over de aarde en beantwoord de volgende vragen:
Lig jij wakker van klimaatverandering? Waarom wel/niet? Wat baart je het meest zorgen?

Op welke manier probeer jij zorg te dragen voor de aarde?

Heb je enig idee op welke manier de Katholieke Kerk omgaat met de zorg voor onze planeet?

3.3 De Katholieke Kerk en de zorg voor onze planeet

3.3.1 Inleiding

Het gaat niet zo goed met de aarde, het milieu en het klimaat op dit ogenblik. De mens heeft de aarde vervuild en dit heeft geleid tot de huidige klimaatcrisis. De klimaatcrisis uit zich in het bijzonder in de opwarming van de aarde. Deze opwarming brengt verschillende ernstige gevolgen voor mens en natuur met zich mee, zoals bijvoorbeeld: gezondheidsproblemen, het uitsterven van diersoorten, waterschaarste, de achteruitgang van beschikbaar vruchtbaar land, natuurbranden, extreme weersomstandigheden, conflicten tussen bevolkingsgroepen, enzovoort.

Voor christenen is de zorg voor de aarde heel belangrijk. Christenen geloven immers dat God de aarde geschapen heeft. De aarde is Gods schepping en christenen willen zorg dragen voor heel Zijn schepping.

Om dit beter te begrijpen, gaan we het scheppingsverhaal lezen. Dit is een verhaal uit het boek Genesis, het eerste boek van het Oude Testament.

3.3.2 Het belang van het scheppingsverhaal (Genesis 1)

[26] God sprak: “Nu gaan Wij de mens maken, als beeld van Ons, op Ons gelijkend; hij zal heersen over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, over de tamme dieren, over alle wilde beesten en over al het gedierte dat over de grond kruipt.”

[27] En God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hem; man en vrouw schiep Hij hen.

[28] God zegende hen, en God sprak tot hen: “Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en onderwerp haar; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, en over al het gedierte dat over de grond kruipt.”

[29] En God sprak: “Hierbij geef Ik alle zaadvormende gewassen op de hele aardbodem aan u, en alle bomen met zaaddragende vruchten; zij zullen u tot voedsel dienen.

[30] Maar aan alle wilde beesten, aan alle vogels van de lucht en aan alles wat over de grond kruipt, aan al wat dierlijk leven heeft, geef Ik al het groene gewas als voedsel. Zo gebeurde het.”

[31] God bezag alles wat Hij gemaakt had, en Hij zag dat het heel goed was. Het werd avond en het werd ochtend; dat was de zesde dag.

Bron: KBS, Willibrordvertaling 1975. Genesis 1, 26-31.

OPDRACHT. Lees het bovenstaande fragment uit Genesis 1 en duid in de tekst de verzen aan …

Duid in de tekst verzen aan…

• die je tegen de borst stoten;

• die je verrassen;

• die je niet begrijpt.

Het scheppingsverhaal is een heel oude tekst die lang geleden geschreven is in een heel andere cultuur dan de onze. Het eerste scheppingsverhaal kan teruggevonden worden in het boek Genesis. Dit is het eerste boek van het Oude Testament. Het Oude Testament is meer dan 2000 jaar oud. Hoewel Bijbelverhalen heel lang geleden geschreven zijn, kunnen ze nog een belangrijke betekenis voor ons hebben vandaag.

Als we nadenken over de relatie tussen mens en natuur, wat kunnen we vandaag dan nog leren uit het scheppingsverhaal? Dat leren we hieronder stap voor stap.

3.3.3 De mens is ‘geschapen naar het beeld van God’. Wat betekent dit?

[27] En God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hem; man en vrouw schiep Hij hen.

Bron: KBS, Willibrordvertaling 1975. Genesis 1, 27.

OPDRACHT. In het Bijbelfragment staat geschreven dat de mens geschapen is naar het beeld van God. Wat betekent dit?

OPDRACHT. Lees de tekst over de betekenis van het scheppingsverhaal en vul aan.

zorg – verantwoordelijk – symbolische betekenis – heersen – letterlijk

Als je het Bijbelverhaal letterlijk leest, kan het inderdaad zo lijken dat de mens als baas mag over de schepping en zo maar met de natuur en dieren kan doen wat hij wil. Toch is dit niet de boodschap van het verhaal. Je moet namelijk altijd kijken naar de van ieder Bijbelverhaal. Dit wil zeggen dat je verder moet kijken en denken dan de woorden die zijn neergeschreven. Je moet in Bijbelteksten bovendien niet zoeken naar feiten, maar vooral kijken naar de beelden en de symbolen die gebruikt worden om een visie op God, de wereld en de mens uit te drukken.
Het eerste scheppingsverhaal leert ons dat de mens geschapen is naar het beeld van God. Dit betekent dat de mens moet dragen voor de schepping van God, de aarde, net zoals God dat zou doen. Het betekent dat de mens is voor de natuur, de dieren en andere mensen. De schepping is een kostbaar geschenk van God waar de mens op zorgzame wijze mee dient om te springen.

3.3.4 De mens zal ‘heersen’. Wat betekent dit?

OPDRACHT. Hieronder kan je het Bijbelverhaal nog eens terugvinden. Duid in het Bijbelverhaal de verzen aan die doen lijken dat de mens mag heersen over de schepping.

[26] God sprak: “Nu gaan Wij de mens maken, als beeld van Ons, op Ons gelijkend; hij zal heersen over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, over de tamme dieren, over alle wilde beesten en over al het gedierte dat over de grond kruipt.”
[27] En God schiep de mens als zijn beeld; als het beeld van God schiep Hij hem; man en vrouw schiep Hij hen.
[28] God zegende hen, en God sprak tot hen: “Wees vruchtbaar en word talrijk; bevolk de aarde en onderwerp haar; heers over de vissen van de zee, over de vogels van de lucht, en over al het gedierte dat over de grond kruipt.”
[29] En God sprak: “Hierbij geef Ik alle zaadvormende gewassen op de hele aardbodem aan u, en alle bomen met zaaddragende vruchten; zij zullen u tot voedsel dienen.
[30] Maar aan alle wilde beesten, aan alle vogels van de lucht en aan alles wat over de grond kruipt, aan al wat dierlijk leven heeft, geef Ik al het groene gewas als voedsel. Zo gebeurde het.”
[31] God bezag alles wat Hij gemaakt had, en Hij zag dat het heel goed was. Het werd avond en het werd ochtend; dat was de zesde dag.

Bron: KBS, Willibrordvertaling 1975. Genesis 1, 26-31.

Welke verzen doen lijken dat de mens mag heersen over de schepping?

In het Bijbelfragment lezen we dus ook dat de mens moet ‘heersen’ over de schepping. Belangrijk! Dit betekent niet dat de mens zomaar de baas mag spelen over de schepping! Met het woord ‘heersen’ verwijst het verhaal naar de verantwoordelijkheid die de mens moet dragen tegenover al het leven op aarde. Het woord ‘heersen’ kunnen we dus beter begrijpen als‘dienen’. De mens krijgt de opdracht van God om de aarde te ‘dienen’ door zorgzaam om te gaan met al het leven in de schepping: de natuur, dieren en andere mensen.

OPDRACHT. Vind jij dat de mens vandaag als een heerser misbruik maakt van de aarde, de natuur en de dieren? Waarom wel/niet? Is dit een gepaste houding?

OPDRACHT.“God zag dat het goed was” (Genesis 1, 31). Zou Hij dit vandaag nog denken? Waarom wel/niet? Wat zou jij in de bestaande wereld ‘herscheppen’?

3.4 En wat met de zorg voor anderen?

Het scheppingsverhaal wil ons niet alleen iets vertellen over hoe de mens moet omgaan met de natuur. De mens is, net zoals alle planten en dieren, onderdeel van de schepping. Het scheppingsverhaal gaat dus niet alleen over de zorg voor de natuur en de dieren, het gaat ook over de zorg voor anderen.

Wist je dat klimaatverandering een grote invloed heeft op menselijke relaties? Klimaatverandering kan leiden tot een tekort aan drinkbaar water of voedsel, gezondheidsproblemen, extreem weer (hitte, droogte, stortregens), enzovoort. Door de gevolgen van de klimaatopwarming wordt de leefomgeving van steeds meer mensen bedreigd. Dit kan leiden tot een bron van frustratie, discussie en conflict tussen mensen!De zorg voor het klimaat, hangt dus ook samen met de zorg voor elkaar!

OPDRACHT. Lees het bovenstaande citaat. Ben je het eens of oneens met dit citaat? Waarom wel/niet?

OPDRACHT. Wat kan jij persoonlijk doen om (meer) zorg te dragen voor de schepping en jouw medemens?

2.4 Woordenlijst

Antropocentrisme
Antropocentrisme is de neiging om de mens centraal te stellen en als enig referentiepunt te beschouwen van de wereld. De mens wordt in deze visie gezien als het hoogtepunt van de schepping en kan daardoor heersen over de aarde.

Genesis
Genesis is het eerste boek uit het Oude Testament. ‘Genesis’ is Hebreeuws voor ‘in het begin’. Dit Bijbelboek verhaalt over de schepping, de zondeval en de geschiedenis van Israël. Het scheppingsverhaal kan teruggevonden worden in het boek Genesis.

Het scheppingsverhaal
Het scheppingsverhaal is een heel oude tekst die lang geleden geschreven is in een heel andere cultuur dan de onze. Het eerste scheppingsverhaal kan teruggevonden worden in het boek Genesis. Dit is het eerste boek van het Oude Testament. Het Oude Testament is meer dan 2000 jaar oud. Hoewel Bijbelverhalen heel lang geleden geschreven zijn, kunnen ze nog een belangrijke betekenis voor ons hebben.

BIBLIOGRAFIE

BELGISCH OBSERVATORIUM MAATSCHAPPELIJKE ONGELIJKHEID, Het milieu als bron van ongelijkheid? Armoede en sociaal de-engagement in de stad, https://ongelijkheid.be/Het-milieuals- bron-van?lang=fr (access 22.10.2020).
C. BENNETT, Failure to act on climate change means an even bigger refugee crisis, in The Guardian, 07.09.2015.
C. BRABANT, Een Post-Kritische Scheppingsspiritualiteit. Van een onkritische kijk naar een tweede naïviteit, in J. HAERS & M. SERVAAS (ed.), Wanneer de schepping kreunt in barensweeën. Hedendaagse reflecties over Schepping, Antwerpen, Halewijn, 2008, p. 55-56.
D. POLLEFEYT & J. HENDRICKX, Letter en Geest. Christelijke ingrediënten voor actueel godsdienstonderwijs. Deel 3, Brussel, Licap, Halewijn, 2020, p. 92, p. 130, p. 182, p. 186, p. 317- 318.
D. POLLEFEYT (ed.), Caleidoscoop 2. Handleiding leerkracht, Mechelen, Plantyn, 2016, p. 14-43.
D. POLLEFEYT (ed.), Caleidoscoop 2. Handboek leerling, Mechelen, Plantyn,2016, p. 7-32.
D. POLLEFEYT (ed.), Caleidoscoop 2. Werkboek leerling, Mechelen, Plantyn,2016, p. 1-26.
D. POLLEFEYT, Holocaust and nature, Wien, LIT, 2013.
D. POLLEFEYT, The Bible in the Ecological Debate: Obstacle or Guide?, in D. POLLEFEYT (ed.), Holocaust and nature, Wien, LIT, 2013, p. 115-125.
E. ROOZE, Schepping is bevrijding. Verrassende ecologie in de Bijbel, Antwerpen, Halewijn, 2009.
E. VAN STICHEL, Fair Trade of Bio? Plichten tegenover huidige en toekomstige generaties, in J. HAERS & M. SERVAAS (ed.), Wanneer de schepping kreunt in barensweeën. Hedendaagse reflecties over Schepping, Antwerpen, Halewijn, 2008, p. 89.
E. VAN WOLDE, Verhalen over het begin. Genesis 1-11 en andere scheppingsverhalen, Baarn, Uitgeverij Ten Have, 1995, p. 41-42.
H. AUSLOOS & B. LEMMELIJN, De bijbel: een (g)oude(n) gids. Bijbelse antwoorden op menselijke vragen, Leuven, Acco, 2005, p. 99-114.
H. DEBEL & P. KEVERS (ed.), Terug naar waar het begon. Het boek Genesis herlezen, Leuven, VBS, Acco, 2017.
J. DE SCHEPPER, Wat christenen geloven, Tielt/Wommelgem, Uitverij Lannoo NV/Uitverij Van In, 2006, p. 82-83.
J. DE TAVERNIER & M. VERVENNE (ed.), De mens: hoeder of verrader van de schepping?, Leuven, Acco, 1990, p. 31-32, p. 60-61.
J. HAERS & M. SERVAAS (ed.), Wanneer de schepping kreunt in barensweeën. Hedendaagse reflecties over Schepping, Antwerpen, Halewijn, 2008.
JUNIOR COLLEGE THEOLOGIE EN RELIGIEWETENSCHAPPEN, Jaargang 2, Module 2: Is de wereld om zeep? Schepping, religie en crisis, https://www.kuleuven.be/onderwijs/juniorcollege/ geesteswetenschappen/copy_of_themas#crisis (access 26.10.2020).
KATHOLIEKE DIALOOGSCHOOL, Youth for Climate, https://www.kuleuven.be/thomas/page/ youth-for-climate/ (access 05.10.2020).
KERKNET, Dag van de aarde: herontdek de 16 mooiste citaten uit Laudato si’, https://www. kerknet.be/kerknet-redactie/artikel/dag-van-de-aarde-herontdek-de-16-mooiste-citaten-uitlaudato- si%E2%80%99 (access 05.10.2020)
M. VERVENNE, Mens, kosmos en aarde. Een exegetische reflectie over Genesis 1-3, in J. DE TARVERNIER & M. VERVENNE (ed.), De mens. Verrader of hoeder van de schepping?, Leuven, Acco, 1991, p. 27-62.
MILIEUDEFENSIE VOOR VERANDERAARS, Hoe klimaatverandering bijdraagt aan de vluchtelingencrisis, https://milieudefensie.nl/actueel/hoe-klimaatverandering-bijdraagt-aan-devluchtelingencrisis (access 22.10.2020).
NRSV, Genesis 1:26-31, https://www.biblegateway.com/ passage/?search=Genesis+1&version=NRSV (access 13.11.2020).
R. BURGGRAEVE, De bijbel geeft te denken. Schepping, milieu, lijden, roeping, Gods passie en de ander, vergeving, bevrijding van de ethiek, in gesprek met Levinas, Leuven, Acco, 1991, p. 45-48.
R. BURGGRAEVE, Eigen-wijze liefde. Fragmenten van Bijbels denken, Leuven, Acco, 2000, p. 55-57.
THOMAS, Aardewerk. Zorg voor de schepping, https://www.kuleuven.be/thomas/page/ aardewerk/ (access 02.10.2020).
THOMAS, Abel. Laudato Si’, https://www.kuleuven.be/thomas/page/abel-laudato-si/ (access 02.10.2020).
THOMAS, Abel. Recontextualisering, https://www.kuleuven.be/thomas/page/abelrecontextualisering/ (access 02.10.2020).
THOMAS, Abel. Schepping, verwondering, verbondenheid, https://www.kuleuven.be/thomas/ page/abel-schepping-verwondering-verbondenheid/ (access 02.10.2020).
THOMAS, Dossiers. Vredesweek 2009, https://www.kuleuven.be/thomas/page/ vredesweek-2009/ (access 22.10.2020).
THOMAS, In de Kijker. De tuin van heden, een kosmos van vervuiling of vervulling?, https://www. kuleuven.be/thomas/page/tuin-van-heden/ (access 02.10.2020).
THOMAS, In de Kijker. Wanneer de Schepping kreunt in barensweeën, https://www.kuleuven.be/ thomas/page/schepping/ (access 02.10.2020).
UITGEVERIJ AVERBODE, Spirit@school 5e jaar. Tussen hemel en aarde, Averbode, Uitgeverij Altiora Averbode, 2012. UNSPLASH, Unsplash. Photos for everyone, https://unsplash.com/ (access 02.10.2020).
VATICAN, Encyclical letter Laudato Si’ of the Holy Father Francis on our Care for our Common Home, http://www.vatican.va/content/francesco/en/encyclicals/documents/papafrancesco_20150524_enciclica-laudato-si.html (access 18.09.2020).
VREDE.BE, De link tussen klimaatverandering, conflict en vluchtelingen, https://www.vrede.be/nieuws/de-link-tussen-klimaatverandering-conflict-en-vluchtelingen (access 22.10.2020).
WIKIPEDIA, De schepping van Abraham, https://nl.wikipedia.org/wiki/De_schepping_van_Adam (access 22.10.2020).