TEKSTEN VAN GEWELD
2.1 SCENARIO
Op de volgende pagina vind je het scenario van de video die bij deze les hoort. Dit verhaal gaat over emoties of gevoelens van schaamte, schuld entrots en over de rol die zij in ons leven spelen. Gevoelens en emoties beïnvloeden vaak zowel ons handelen als de manier waarop we de wereld om ons heen waarnemen.
Je kunt ervoor kiezen het scenario zelf te lezen of de video te bekijken. (Als
je leerkracht ermee instemt en andere leerlingen dat zien zitten, kun je het
scenario ook samen met je klasgenoten hardop lezen of zelfs besluiten
het scenario (opnieuw) uit te voeren als een toneelstukje. Je kunt ook
onderdelen van het verhaal veranderen of verschillende eindes voor het
verhaal schrijven).
Het scenario gaat over een aantal leerlingen en er worden twee bekende
twee verhalen in besproken. Het eerste verhaal gaat over Oedipus en het
andere over de beroemde krijger Ajax. Na dit scenario worden beide verhalen
verder kort toegelicht.
2.2 Het verhaal van Oedipus
Het verhaal van Oedipus stamt uit het oude Griekenland en zijn mythologie. In
verschillende toneelstukken van Sophocles wordt het verhaal op dramatische
wijze verteld. Sophocles was een beroemd schrijver van tragedies (geboren
ca. 496 v.Chr. in Colonus in de buurt van Athene in Griekenland; gestorven
406 v.Chr. in Athene). Zijn toneelstuk “Oedipus de Koning” (Oedipus Rex) is
wellicht de bekendste vertolking van dit verhaal.
Zoals gezegd bestaan er verschillende versies van het verhaal. Volgens één
versie zou Laios, de koning van Thebe (een stad in Midden-Griekenland,
ten noordwesten van Athene), door een orakel zijn gewaarschuwd dat zijn
zoon hem zou doden. Nadat zijn vrouw Iocaste was bevallen van hun zoon,
gaf Laios de opdracht om het kind naar de wildernis in de bergen rondom
de stad te brengen en hem daar achter te laten om te sterven. Maar een
herder vond de baby, kreeg medelijden met het kind en redde hem. De jonge
Oedipus overleefde het dus. Hij werd geadopteerd door koning Polybus van
Korinthe en zijn vrouw, die hem opnamen als hun eigen zoon. (Korinthe was
een oude stadstaat in zuid-centraal Griekenland, in de moderne tijd is het
bekend om het Kanaal van Korinthe, een doorgang voor schepen tussen
de Middellandse Zee en de Egeïsche Zee). Toen hij opgroeide, bezocht
Oedipus Delphi, een beroemde plek waar profetieën werden uitgesproken.
Daar vernam hij dat hij voorbestemd was om zijn vader te doden en met zijn
moeder te trouwen.
Uit vrees voor dit lot keerde Oedipus nooit naar Korinthe terug, omdat hij
dacht dat dit de beste manier was om dit vreselijke lot te vermijden. Hij
dacht immers ten onrechte dat Polybus zijn vader was.1
Op weg naar Thebe
ontmoette hij Laios, zijn echte vader. Ze kregen ruzie en Oedipus doodde
hem tijdens een worsteling, onwetend dat het zijn vader was. Toen hij later
in Thebe aankwam, ontdekte hij dat de stad in nood verkeerde. Thebe werd
geterroriseerd door de sfinx, een wezen met het hoofd van een vrouw, het
lichaam van een leeuw en de vleugels van een vogel (zie de afbeelding
hierboven), die de mensen raadsels stelde. De personen die de raadsels niet
konden beantwoorden, werden door de Sfinx gedood.
Oedipus slaagde erin een raadsel op te lossen en als beloning kreeg hij de
troon van Thebe en de hand van de vrouw van de vorige koning, zijn echte
moeder, Iocaste. Zijn lot was nu voltrokken zonder dat hij het wist. Toen
echter de waarheid aan het licht kwam, beroofde Iocaste zich van het leven
en Oedipus verblindde zichzelf en ging in ballingschap.
2.3 Het verhaal van Ajax
Het verhaal van Ajax komt eveneens uit de Griekse mythologie en wordt door Sophocles uitgewerkt in een toneelstuk met de titel Ajax. Volgens de legende was Ajax (ook “Ajax de Grote” of “Ajax de Geweldige”) een held, een dappere Griekse krijger van groot formaat. Hij was in strijd verwikkeld tegen Hector, de hoofdkrijger van Troje (een koninkrijk in West-Anatolië dat met de Grieken vocht in de zogenaamde Trojaanse oorlogen), en hij redde het lichaam van een andere held genaamd Achilles, die in de strijd was gedood. Er ontstond een geschil tussen hem en Odysseus om het harnas dat eerder door Achilles was gedragen. Ajax verloor de strijd van Odysseus, maar was er resoluut van overtuigd dat hij het verdiend had dit harnas te bezitten en te dragen. Er rees dus een nieuw geschil tussen deze twee.
Volgens het verhaal zoals beschreven door Sophocles, probeerde Ajax
Odysseus te vermoorden, evenals de rechters Agamemnon en Menelaos
die oordeel velden over het gevecht tussen Odysseus en hemzelf. Terwijl
hij zich voor deze geplande aanval voorbereidde, werd hij door de godin
Athena in verwarring gebracht. Athena veroorzaakte een “blindheid” dier
ervoor zorgde dat Ajax onbedoeld de dieren en hun verzorgers doodde, die
zijn leger als oorlogsbuit in beslag had genomen. Toen hij de vergissing
die hij had begaan inzag, schaamde Ajax zich enorm. Hij voelde zich
vernederd en vreesde dat anderen hem zouden gaan uitlachen omdat hij
zo’n domme fout had gemaakt – ook al was dit zelf niet zijn schuld maar
die van Athena. Na een innerlijke strijd met deze gevoelens besloot hij zich
van het leven te beroven. Agamemnon en Menelaos bevolen dat als straf
het lichaam van Ajax onbegraven moest blijven. Maar de wijze Odysseus
haalde de commandanten over om Ajax een eervolle begrafenis te geven.
Uiteindelijk bleek Odysseus de enige die zich werkelijk bewust was van de
veranderlijkheid van de mens.
Dit verhaal maakt weer duidelijk dat we reageren op dingen die we hebben
gedaan en dat het belangrijk voor ons kan zijn hoe anderen naar ons kijken.
In verband met schaamte spreken we over shaming en stigmatisering.
Er is sprake van shaming wanneer we iemands gebreken, verkeerde handelingen of eigenschappen openlijk aanwijzen, de aandacht daarop vestigen en daardoor deze persoon aanzetten om zich te schamen voor deze gebreken. Let wel op, we kunnen er ook iets foutievelijk als een gebrek bestempelen.
Stigmatisering kan worden uitgelegd als het markeren van iemand voor iets dat hij of zij is of heeft gedaan, waardoor de persoon wordt buitengesloten.
In de video dreigt Pieter-Jan te worden buitengesloten door zijn klasgenoten omdat hij gedwongen wordt speciale badges te dragen. Mensen reageren ook vaak gewelddadig op shaming en stigmatisering en hun daden kunnen worden aangewakkerd door hun gevoel van machteloosheid.
2.4 Opdrachten over de verhalen
2.5 Vragenrondes en daaraan gerelateerde opdrachten
De opdrachten die volgen zijn facultatief en kunnen worden uitgevoerd als je
bereid bent meer over deze onderwerpen te leren.
Er zijn drie vragenrondes met in totaal zes vragen die gaan over de
geanimeerde video en wat hierboven werd uitgelegd. Je opdracht is om deze
vragen te beantwoorden en kort uit te leggen waarom je voor een antwoord
kiest. Schrijf alsjeblieft onder elke vraag je gedachten op.
2.6 Extra opdrachten
Bob Dylan: Hurricane
Luister naar het lied Hurricane van de beroemde folkzanger Bob Dylan
of lees de tekst ervan. Heb je dit lied al een keer eerder gehoord? Ken
je het verhaal van de bokser Rubin Carter dat in het lied wordt verteld?
Hier volgt een korte versie van het verhaal. Rubin Carter was een bokser die vanwege zijn snelle boksbewegingen de bijnaam “Hurricane” had gekregen. Hij werd vals beschuldigd van een drievoudige moord die op 17 juni 1966 plaatsvond in een stadje genaamd Paterson in New Jersey (VS). Twee mannen gingen daar een bar binnen en begonnen om zich heen te schieten. Daarbij vielen drie doden. Tien minuten nadat deze schietpartij had plaatsgevonden, hield de politie een eerste keer de auto aan waarin Carter zich met twee van zijn vrienden bevond. Getuigen op de plaats van de moord meldden dat zij twee zwarte mannen de bar hadden zien binnengaan en beschreven een auto die leek op die waarin Carter werd aangehouden. Geen van deze ooggetuigenverslagen bleek echter erg betrouwbaar. Later diezelfde avond werd de auto waar Carter in zat opnieuw aangehouden door de politie en werd hij gearresteerd. De aanklacht tegen Carter was drievoudige moord. Er was geen bewijs dat Carter de moord had gepleegd. Ook bleek dat een deel van het bewijsmateriaal vals was en dat de getuigen gedwongen of gevraagd waren om Carter valselijk te beschuldigen. Na verschillende rechtszaken verklaarde een jury Carter schuldig. De rechtbank veroordeelde hem tot levenslange gevangenisstraf. Pas in 1985 werd Rubin Carter na meerdere beroepszaken vrijgelaten uit de gevangenis en werd de oorspronkelijke aanklacht geseponeerd. Na zijn vrijlating was Rubin Carter onder andere uitvoerend directeur van de Vereniging ter Verdediging van Onterecht Veroordeelden (Association in Defence of the Wrongly Convicted) en een inspirerend spreker. Zijn verhaal werd verschillende keren in boeken en films geportretteerd. Het laat zien hoe snel iemand op zijn huidskleur kan worden beoordeeld en hoe bepaalde groepen sterk worden gestigmatiseerd. Laten we weer teruggaan naar het lied “Hurricane.” In het lied zingt Bon Dylan: “Couldn’t help but make me feel ashamed to live in a land … Where justice is a game (Kon ik er niets aan doen dat ik me schaamde om in een land te leven … waar het rechtsysteem een spelletje is)”.
Beelden en uitingen van schaamte
Er zijn talrijke weergaves en andere artistieke uitingen van de gevoelens van schaamte en schuld. Een van de beroemdste is het beeld van Kaïn van de Franse beeldhouwer Henri Vidal (1864 - 1918) dat in Parijs staat. Het stelt Kaïn voor nadat hij zijn broer uit rivaliteit heeft vermoord, zoals beschreven staat in de Bijbel en in de Koran.
Een andere weergave is het schilderij “Schaamte” van Alison Skagss.
Bestudeer het standbeeld van Kaïn en het schilderij Schaamte en maak de onderstaande opdrachten.
Welke emoties drukt het beeld van Kaïn uit? Hoe komen deze emoties
tot uiting in de houding van het lichaam? Probeer zo veel mogelijk
details aan te wijzen.
Als je naar het plaatje “Schaamte” kijkt, hoe zou je het beschrijven aan
iemand die het niet kan zien? Schrijf deze beschrijving op.
Neem een blad papier of maak gebruik van de lege ruimte hieronder.
Maak nu zelf een tekening van de emotie ‘schaamte’. Je bent vrij om
dit te doen zoals jij het wil.
Woordenlijst
Gemeenschappelijke Menselijkheid:
een ethisch ideaal dat stelt dat wij als mensen allemaal gelijk
zijn in morele status. Het vereist dat alle mensen als gelijken worden behandeld, ongeacht hun ras,
huidskleur, sociale status, godsdienst, geslacht, leeftijd, taal enz.
Schuldgevoel:
een pijnlijk gevoel dat we ervaren als we beseffen dat we iets verkeerd hebben
gedaan, bijvoorbeeld iemand kwaad hebben berokkend.
Vernedering:
Iemand wijzen op zijn/haar fouten waar iedereen bij is, waardoor iemands status
vermindert en de persoon in verlegenheid wordt gebracht.
Vooroordelen:
vooropgezette en ongegronde overtuigingen en houdingen ten aanzien van
personen, groepen, activiteiten of ideeën. Zij omvatten vaak een evaluatie of classificatie van een
andere persoon op basis van bijvoorbeeld geslacht, waarden, sociale klasse, godsdienst, of ras.
Reactieve houdingen:
houdingen die wij aannemen in onze relaties met anderen en in reactie op de
daden van anderen, bijvoorbeeld wrok, dankbaarheid, vergeving, woede, liefde, verachting.
Schaamte:
ons gevoel van buitensporig blootgesteld te zijn, niet gedekt te zijn, of machteloos te
staan ten opzichte van de ander(en). Morele schaamte is een gevoel van zwakte en machteloosheid
dat we voelen over onze morele wandaden of het niet voldoen aan de idealen die we voor onszelf
hebben gesteld.
Shaming:
Mensen aanzetten tot schaamte door publiekelijk hun gebreken, verkeerde daden,
eigenschappen, enz. aan de kaak te stellen
Stigmatisering:
Het wijzen op een kenmerk, eigenschap of misstap van iemand of een groep met
de bedoeling deze persoon of groep uit te sluiten. Het houdt vaak verband met negatieve houdingen,
vooroordelen en onwetendheid.
Referenties
Carter, Rubin, 1975. The Sixteenth Round: From Number 1 Contender to Number 45472, New York:
Warner Books, 1975.
Encyclopaedia Britannica. Http://www.britannica.com (Accessed: June 10, 2020).
Wikipedia. Http://en.wikipedia.org (Accessed: June 10, 2020).
