4.1 Inleiding

In deze module zullen we ons richten op een beter begrip van de oorzaken van conflicten die tot oorlog kunnen leiden. We zullen je door verschillende aspecten van oorlog, conflict en een rechtvaardige samenleving leiden. We beseffen best wel dat je liever aan iets gezelliger zou willen denken. Maar net omdat jouw geluk erg belangrijk voor ons is, moeten we dit onderwerp aansnijden - zodat we een geweldloze maatschappelijke discussie kunnen voeren over nieuwe uitdagingen en zodat jij en je vrienden in de toekomst zullen kunnen genieten van vrede en welvaart.
Laten we beginnen met een aantal basisbegrippen.
Conflicten zijn ernstige en blijvende verschillen in waarden, overtuigingen, belangen en attitudes tussen individuen of tussen sociale groepen. Als zodanig maken zij deel uit van het menselijk leven. Zij doen zich in verschillende vormen voor in het gezin, onder vrienden, op straat en op school, en tussen naties, landen en rassen. Ze kunnen ook vaak uitgroeien tot geweld.

Oorlogen zijn intense conflicten tussen sociale groepen (klassen, rassen, naties, staten, interstatelijke gemeenschappen, enz. ) waarin verschillende groepen met militaire wapens strijden om hun doelen te bereiken. Oorlogen maken al vanaf het begin deel uit van de menselijke geschiedenis.
Leden van bepaalde sociale groepen vereerden hun soldaten en hun moed en schreven hymnen over de militaire prestaties van hun gemeenschap. Maar elke oorlog laat echter zijn slachtoffers achter en verdiept de kloof tussen de verschillende sociale gemeenschappen. Om oorlogen en geweld tussen naties te voorkomen, is het belangrijkste om op mondiaal niveau een rechtvaardig systeem te scheppen, dat wil zeggen een rechtvaardige verdeling van goederen en lasten, zodat alle mensen in waardigheid kunnen leven.

Wat zijn jouw eerste gedachten als je het woord “oorlog” hoort? Welke gevoelens roept dit woord bij je op?
Schrijf je spontane eerste gedachten en gevoelens over oorlog op in het vakje hieronder.

Onderstreep in het vak hierboven de gedachten en gevoelens die volgens je negatief zijn. Welke gedachten en gevoelens zijn er meer, negatieve of positieve? Waarom overheerst een bepaalde houding ten opzichte van oorlog? Schrijf een korte reactie in het vak hieronder.

4.3 De realiteit van oorlog, rechtvaardige oorlog, en pacifisme

Uit de resultaten van archeologische opgravingen blijkt dat de prehistorische samenlevingen al behoorlijk gewelddadig waren. Meer dan 10% van de sterfgevallen was het gevolg van moord. De gehele menselijke geschiedenis is door oorlogen getekend.

4.3.1 Feiten over oorlog

In de twintigste eeuw stierven tussen de 136 en 148 miljoen mensen als gevolg van oorlogen. In de Eerste Wereldoorlog vielen ongeveer negen miljoen doden en meer dan 21 miljoen zwaargewonden. De Tweede Wereldoorlog telde nog veel meer slachtoffers: 15.600.000 soldaten en 39.200.000 burgers. In het concentratiekamp in Auschwitz werden meer dan 1,1 miljoen gevangenen vermoord. In februari 1945 kwamen in slechts 14 uur 135.000 mensen om bij het bombardement door de geallieerden in Dresden. Op 6 augustus 1945 ontplofte een atoombom in Hiroshima, waarbij 140.000 mensen omkwamen. Van 1945 tot 2000 zijn over de hele wereld 41 miljoen mensen omgekomen in honderden oorlogen.

De wereldwijde uitgave aan militaire doeleinden bedraagt ongeveer 1,6 miljoen euro per minuut. De uitgaven aan legers zijn een van de belangrijkste oorzaken van de armoede in de wereld. In de jaren negentig stierven in de wereld meer mensen de hongerdood dan in beide wereldoorlogen samen.
In de huidige tijd hebben conflicten binnen landen de overhand (bijvoorbeeld burgeroorlogen, terreuraanslagen, etnische vervolging en zuivering). Toch zijn er nog steeds oorlogen tussen landen. In 2020 waren er militaire conflicten in 69 landen over de hele wereld, waarvan 15 oorlogen, 23 beperkte oorlogen en 196 gewelddadige conflicten. Landen hebben tegenwoordig niet langer het monopolie op het gebruik van wapens, omdat deze wapens op de wereldmarkt gemakkelijk te verkrijgen zijn voor verschillende groepen. Zelfs de doelstellingen van moderne oorlogen zijn niet helemaal duidelijk, omdat ze een mengeling zijn van verschillende motieven en oorzaken. Denk bijvoorbeeld aan hebzucht naar eigendom, macht, ideologische overtuigingen, etnische en culturele conflicten en corruptie. Dit alles maakt het moeilijk om oorlogen te beëindigen en een duurzame vrede tot stand te brengen.

4.3.2 Rechtvaardige oorlog

De internationale gemeenschap (Verenigde Naties) heeft zich ertoe verbonden in te grijpen in landen waar de mensenrechten duidelijk worden geschonden. In dergelijke gevallen heeft de VN-Veiligheidsraad de taak een militaire interventie goed te keuren om verdere schendingen van de mensenrechten te voorkomen, zoals bij genocide, etnische zuivering en het gebruik van massavernietigingswapens. De belangrijkste elementen van de theorie van de rechtvaardige oorlog dienen nog steeds als basis voor het gebruik van militaire middelen tegen geweldplegingen in een land.
De theorie van de rechtvaardige oorlog stelt dat het onder bepaalde omstandigheden moreel is militaire middelen te gebruiken om gerechtigheid te bewerkstelligen. In de loop van de geschiedenis zijn er zes voorwaarden voor een rechtvaardige oorlog gevormd:

a. Rechtvaardig doel: zelfverdediging, verdediging van anderen, bescherming van de mensenrechten (genocide, etnische zuivering); niet om rijkdom of macht te verwerven.
b. Juiste intentie: het goede bevorderen en het kwade vermijden met het oog op het herstel van gerechtigheid en vrede en niet om andere doelen te bereiken, zoals economische belangen of dominante geopolitieke posities;
c. Laatste redmiddel: wanneer alle vreedzame oplossingen zijn geprobeerd en mislukt; d. Waarschijnlijkheid van succes de kans op succes moet reëel zijn; het is niet toegestaan soldaten op een missie te sturen voor een onbereikbaar doel;
e. Proportionaliteit: De kwade gevolgen van een oorlog mogen niet groter zijn dan het kwaad dat door de oorlog bestreden moet worden;
f. Bevoegd gezag: militair optreden moet berusten op een legitiem politiek gezag.

Om van een rechtvaardige oorlog te kunnen spreken, moet dus aan alle voorwaarden zijn voldaan. Militaire middelen zijn soms noodzakelijk om levens en de mensenrechten te beschermen. Het probleem met de theorie van de rechtvaardige oorlog is dat het vaak moeilijk is om te bepalen of aan alle voorwaarden is voldaan.

Denk na over de redenen voor het gebruik van wapens vandaag. Welke vorm van oorlog, als die al rechtvaardig is, kan dat zijn? Wat is volgens jou een gerechtvaardigde reden om vandaag geweld te gebruiken? Welke voorwaarden zijn gerechtvaardigd voor gewapend verzet?

4.3.3 Geweldloos verzet

Vertegenwoordigers van verschillende godsdiensten en niet-gelovigen beweren dat vrede alleen kan worden bereikt met geweldloze middelen. Pacifisme is een beweging die weigert wapens en geweld te gebruiken om haar doelen te bereiken. Volgens hen kan geen enkele oorlog gerechtvaardigd worden. In zijn radicale vorm verwerpt het pacifisme ook het gebruik van geweld om je te verdedigen tegen geweld. Geweld is volstrekt onaanvaardbaar. Het staat alleen geweldloze verdediging toe.
Een voorbeeld van geweldloos verzet was de strijd voor de onafhankelijkheid van India onder leiding van Mahatma Gandhi (1969-1948). Hij verdedigde de houding van ahimsa (niet kwetsen), wat betekent “het vermijden van schade aan enig levend wezen in gedachte, woord of daad”. Miljoenen volgelingen verzetten zich tegen de Britten door geen wetten te volgen die zij als onrechtvaardig beschouwden. Hun geweldloze manier van strijden voor gerechtigheid heeft over de hele wereld bewegingen voor burgerrechten en vrijheden geïnspireerd. Gandhi pleitte echter niet voor absoluut pacifisme in de zin dat het gebruik van geweld nooit gerechtvaardigd is. Hij verdedigde het standpunt dat als de familie van een persoon werd bedreigd door gewapende overvallers, het beter was zich met fysiek geweld te verzetten dan een lafaard te zijn.

Wat vind je van het pacifisme? Is het gebruik van geweld altijd verkeerd? Zelfs in geval van zelfverdediging? Hoe moeten mensen strijden tegen onrechtvaardigheid en geweld? Moet een land passief blijven wanneer het (ten onrechte) wordt aangevallen?

4.3.4 Oude mythe van Antigone

Het tot stand brengen van vrede en verzoening na een oorlog is een langdurig proces. Elke oorlog kent vele slachtoffers: gesneuvelden, gewonden, ontheemden, nabestaanden en anderen. Het is van groot belang dat alle slachtoffers worden gerespecteerd om de mogelijkheid van duurzame vrede te waarborgen.
In de video werd de oude Griekse mythe van de heldin Antigone aangehaald. Antigone is bekend om haar moed om de stem van haar geweten te volgen en haar broer te begraven, ondanks een verbod van de koning . Respect voor alle doden is een fundamenteel element van een beschaving. Ieder mens, ongeacht zijn leven, heeft het recht om begraven te worden.

In de Europese cultuur is Antigone een symbool geworden van respect voor de fundamentele waarden van de beschaving, met name uitgedrukt in haar woorden: “Ik ben geboren om liefde te delen, niet haat.”
In de loop van de geschiedenis zijn er vele andere ideeën over oorlog en vrede gevormd. Lees de onderstaande ideeën en kies het idee dat je het meest aanspreekt of schrijf zelf een zin op.

o “In vredestijd begraven zonen hun vaders. In de oorlog begraven vaders hun zonen.” (Herodotus, 484-425 BC)
o “Ik weiger aan te nemen dat de mensheid zo tragisch gebonden is aan de sterrenloze middernacht van racisme en oorlog dat het stralende ochtendgloren van vrede en broederschap nooit een realiteit kan worden.... Ik geloof dat ongewapende waarheid en onvoorwaardelijke liefde het laatste woord zal hebben.” (Martin Luther King, Jr., 1929- 1968)
o “Oog om oog eindigt alleen maar met dat de hele wereld blind wordt.” (Mahatma Gandhi, 1869-1948)
o “Denk nooit dat oorlog, hoe noodzakelijk of gerechtvaardigd ook, geen misdaad is.” (Ernest Hemingway, 1899-1961)

4.4 Wereldwijde gerechtigheid en vrede

Vrede is niet alleen het leven zonder oorlog, maar staat ook voor een manier van leven die iedereen in de samenleving in staat stelt een menswaardig bestaan te leiden en zijn potentieel te ontwikkelen. De onrechtvaardige verdeling van goederen en hulpbronnen, de uitbuitingsmentaliteit en het gebrek aan respect voor de waardigheid van de mens zijn voortdurende bronnen van conflicten en spanningen.

Wat zijn volgens jou de belangrijkste stappen die we moeten zetten om te voorkomen dat onze conflicten in oorlogen ontaarden? Hoe kunnen we zorgen voor een meer rechtvaardige verdeling van goederen in de wereld? Wie is verantwoordelijk voor het aanpakken van de onrechtvaardige situaties in de wereld van vandaag?

4.4.1 Naar een mondiale ethiek

Wij horen vaak dat godsdiensten de voornaamste schuldigen zijn van oorlogen en geweld omdat ze het gebruik van wapens zouden aanmoedigen om hun doelen te bereiken. Bijna alle godsdiensten worden ervan beschuldigd geweld te rechtvaardigen wanneer het erom gaat hun eigen belangen te beschermen. Grondiger historische studies tonen echter aan dat godsdiensten zelf niet de belangrijkste bron van oorlogen waren, maar dat politici en militaire leiders misbruik maakten van religieuze sentimenten om militaire actie te bevorderen. Vandaag de dag zijn leiders van verschillende religies verenigd in een streven naar wereldvrede. Er worden ook pogingen ondernomen om een mondiale ethiek tot stand te brengen. Die moet als basis dienen voor het vreedzaam samenleven van verschillende naties, religies en culturen.
De initiatiefnemer van de beweging voor een mondiale ethiek, Hans Küng, probeert de fundamentele en verbindende elementen van alle religies en niet-religieuze mensen te vinden. Het Global Ethic Project probeert geen nieuwe ethische waarden of normen te creëren, maar vestigt de aandacht op waarden die alle mensen, ongeacht godsdienst, levensbeschouwing of nationaliteit, reeds in hun tradities delen.

Een van de gemeenschappelijke elementen in alle religies en culturen is de gulden regel:
• Confucius (551-479 v.Chr.), Chinees filosoof: “Wat je zelf niet wilt, doe dat ook de ander niet.”
• Rabbi Hillel (110-10 v.Chr.), Joods religieus leider: “Wat jij verafschuwt, doe dat ook je naaste niet.”
• Jezus Christus: “Behandel anderen zoals je wilt dat ze jou behandelen. Daar gaat het om in de wet en de profeten.” (Mt 7:12)
• Profeet Mohammed: “Niemand van jullie is gelovig, zolang hij niet voor zijn broeder wenst, wat hij voor zichzelf wenst.”
• Immanuel Kant (1724-1804), Duits filosoof: “Handel alleen volgens die stelregel van handelen waarvan je zou willen dat die algemene wet is.”

4.4.2 Wereldwijde gerechtigheid en vrede

In 2015 hebben de VN-leden 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen aangenomen als blauwdruk voor een betere en meer duurzame toekomst voor iedereen. Ze pakken de wereldwijde uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd aan, waaronder armoede, ongelijkheid, klimaatverandering, milieuvervuiling, vrede en rechtvaardigheid.
Een van de doelstellingen is ook vrede, rechtvaardigheid en sterke instellingen. Duurzame ontwikkeling is alleen mogelijk binnen gemeenschappen die leven op basis van rechtvaardige verhoudingen en wederzijds respect, die de basis vormen van vreedzaam samenleven. Dit vereist ook efficiënte en betrouwbare instellingen op lokaal, nationaal en transnationaal niveau.

Het bevorderen van vrede en gerechtigheid begint bij ieder individu. We moeten weten hoe we conflicten vreedzaam kunnen oplossen. Daarnaast moeten we weten dat we als mensen op zoek zijn naar rechtvaardige en duurzame oplossingen. Conflicten ontstaan omdat verschillende partijen hetzelfde willen hebben, zoals economische middelen, geld, macht, erkenning, of sociale status. Wij zien anderen als obstakels voor de verwezenlijking van onze verlangens. Als we op een geweldloze en constructieve manier met conflicten omgaan, worden we creatiever en menselijker. Conflicten kunnen ook een gelegenheid zijn om de standpunten van verschillende partijen te verduidelijken en de samenwerking tussen verschillende actoren te verdiepen. De Nederlandse filosoof Bart Brandsma definieert vrede als volgt: “Vrede is een lange rij conflicten waar we goed mee zijn omgegaan.” We zullen conflicten nooit helemaal kunnen vermijden, maar we moeten wel weten hoe we er op een vreedzame en beschaafde manier mee om kunnen gaan.

Denk even na over de onderstaande vragen en schrijf korte antwoorden op in het vakje.
• Wat kun ik persoonlijk en samen met mijn vrienden doen om gerechtigheid te versterken en een cultuur van vrede te ontwikkelen?
• Wat zijn momenteel de grootste uitdagingen bij het bevorderen van vrede op lokaal, nationaal en mondiaal niveau?

4.5 Extra materiaal: Artistieke presentatie van oorlog

In de loop van de geschiedenis zijn er voor de overwinnaars van oorlogen vele triomfbogen en monumenten opgericht, ze werden afgebeeld op prachtige schilderijen, er werden hymnen voor hen geschreven en geweldige muziekwerken gecomponeerd. Kunst wordt vaak gebruikt voor propagandadoeleinden. Kunstenaars hebben echter ook de macht om mensen te herinneren aan de gruwelijkheid van oorlog en geweld.
De twee foto’s hieronder komen uit dezelfde periode van de geschiedenis en tonen beide perspectieven - de kant van de militaire leiders en de kant van onschuldige slachtoffers.

Vergelijk de twee foto’s en beantwoord de volgende vragen:

1. Wat zie je op de foto’s?

a. Wie is de persoon die in het middelpunt staat? Wie zijn de andere personen? Wat is de relatie tussen hen?

b. Welke rol spelen licht en kleur in beide schilderijen? Wat voor sfeer creëren licht en kleur?

c. Waar spelen de scènes zich af?

2. Welk gevoel roept het kijken naar de schilderijen bij jou op? Welke emoties hebben je overweldigd?

3. Wat is de belangrijkste boodschap van de prenten? Wat is het verschil tussen de prenten?

4. Schrijf de titels op die je aan de schilderijen zou geven.

2.4 Woordenlijst

Conflict
is een ernstige en blijvende tegenstelling in termen van waarden, overtuigingen, belangen en attitudes tussen individuen of tussen sociale groepen.

Democratie
is een regeringsvorm waarbij het volk de bevoegdheid heeft zijn regerende wetgevende macht te kiezen.

Duurzame ontwikkeling
is ontwikkeling die voorziet in huidige behoeften zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen. Om tot duurzame ontwikkeling te komen, is het van cruciaal belang dat drie kernelementen op elkaar worden afgestemd: economische groei, sociale integratie en milieubescherming. Deze elementen zijn onderling met elkaar verbonden en zijn elk van cruciaal belang voor het welzijn van individuen en samenlevingen.

De Gulden Regel
is een beginsel dat duizenden jaren lang in vele religieuze en ethische tradities van de mensheid is terug te vinden en is blijven voortbestaan. Het vereist: “Hoe jij wilt behandeld worden, behandel anderen ook zo.”

Etnische zuivering
is de systematische, gedwongen verwijdering van etnische, raciale en/ of religieuze groepen uit een bepaald gebied door een machtigere etnische groep, vaak met de bedoeling het gebied etnisch homogeen te maken.

Genocide
is het opzettelijk doden van een grote groep mensen, vooral die van een bepaalde natie of etnische groep.

Mensenrechten
zijn fundamentele rechten waarop een persoon inherent recht heeft, gewoon omdat hij of zij een mens is, en die inherent zijn aan alle mensen, ongeacht hun leeftijd, verblijfplaats, taal, godsdienst, etnische afkomst of enige andere status. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) is in 1948 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aangenomen.

Mondiale rechtvaardigheid
is een beginsel dat een rechtvaardige verdeling van voordelen en lasten over de wereld vereist.

Oorlog
is een hevig gewapend conflict tussen staten, regeringen, samenlevingen of paramilitaire groepen. Het wordt over het algemeen gekenmerkt door extreem geweld, agressie, vernietiging en sterfte, waarbij gebruik wordt gemaakt van reguliere of irreguliere strijdkrachten.

De Verenigde Naties (VN)
is een intergouvernementele organisatie die tot doel heeft de internationale vrede en veiligheid te handhaven, vriendschappelijke betrekkingen tussen naties te ontwikkelen, internationale samenwerking tot stand te brengen en een centrum te zijn voor het harmoniseren van de bewegingen van naties. Zij is opgericht in 1945 en telt 193 lidstaten.

REFERENCES

Brandsma, Bart. 2017. Polarisation: Understanding the Dynamics of Us versus Them. Schoonrewoerd: BB in Media.
Classical Literature. 2020. Antigone. https://www.ancient-literature.com/greece_sophocles_antigone.html (Geraadpleegd op: 20 juli 2020).
Global Ethic Foundation. 2020. https://www.global-ethic.org/ (Geraadpleegd op: 13 september 2020).
Higgins, Malcolm. 2017. Napoleon’s Return From Exile, Rallying an Army With His Words Alone. juni 21. https://www.warhistoryonline.com/napoleon/100-days-napoleon-returns-exile-rallying-armywords- alone-m.html (Geraadpleegd op: 20 september 2020).
Jakson, Arn. 2019. How Goya’s “Third of May” Forever Changed the Way We Look at War. May 02. https://www.artsy.net/series/stories-10-art-historys-iconic-works/artsy-editorial-goyas-third-mayforever-changed-way-war (Geraadpleegd op: 8 september 2020).
Jenkins, Joe. 2002. Contemporary Moral Issues. 4th Ed. Oxford: Heinemann.
Leitenbreg, Milton. 2006. “Death in Wars and Conflicts in the 20th Century”. https://www.clingendael.org/sites/default/files/pdfs/20060800_cdsp_occ_leitenberg.pdf (Geraadpleegd op: september 05,2020).
VN. 2009. International Decade for a Culture of Peace and Non-Violence for the Children of the World, 2001-2010. https://digitallibrary.un.org/record/642984 (Geraadpleegd op: 8 september 2020).
VN. 2015. Sustainable Development Goals. https://www.un.org/sustainabledevelopment/ (Geraadpleegd op: 13 september 2020).
VN. 2020. Culture of peace. https://www.un.org/en/ga/62/plenary/peaceculture/bkg.shtml (Geraadpleegd op: 8 september 2020).
UNESCO. 2017. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000247444/PDF/247444eng.pdf.multi (Geraadpleegd op:september 13, 2020).
Wikipedia. http://en.wikipedia.org (Geraadpleegd op: 10 september 2020).