1.2 De ondergang van Sodom en Gomorra

1.2.1 Samenvatting Genesis 18-19

Het verhaal van de ondergang van Sodom en Gomorra speelt zich af in Genesis 19 , maar eigenlijk begint het verhaal al eerder: in Genesis 18!
Dit verhaal vertelt hoe Abraham drie vreemdelingen tegenkomt, waaronder G-d Zich bevindt. Hij veert recht, springt naar hen toe, buigt, biedt alle comfort aan, wast de voeten, en bereidt samen met zijn vrouw Sara een uitgebreide maaltijd. De ontvangst van Abraham is erg royaal.
De Heer kreeg geruchten te horen dat de zustersteden Sodom en Gomorra kwaadaardig of onrechtvaardig zijn. Aangezien G-d instaat voor rechtvaardigheid, kan Hij niet onverschillig blijven. De steden moeten gecontroleerd worden. In het geval dat de steden inderdaad kwaadaardig blijken te zijn, worden ze met de grond gelijk gemaakt. Iedere inwoner moet er dan aan geloven. G-d besluit dit plan mee te delen met Abraham.
Abraham wijst G-d op een probleem: Zijn plan om de onrechtvaardigen te straffen, is zelf onrechtvaardig. “Abraham ging dichter naar hem toe en vroeg: ‘Wilt u dan behalve de schuldigen ook de onschuldigen het leven benemen?’” (Gen. 18:23) Na Abrahams tussenkomt komen hij en de Heer samen tot een nieuwe conclusie: de stad wordt gespaard indien er tien rechtvaardigen te vinden zijn.
Even later komen twee engelen aan in de stad Sodom. Daar worden ze gastvrij ontvangen door Lot, de neef van Abraham. De tekst suggereert dat de twee engelen eerder ook te gast waren bij Abraham. Na hun aankomst is er al vlug een gewelddadig voorval: de inwoners van Sodom komen kloppen op Lots deur en eisen de twee gasten op. Ze stellen zich gewelddadig op en willen duidelijk de engelen kwaad doen.
De engelen verblinden de inwoners van Sodom zodat ze het huis niet meer kunnen vinden. Nadien besluiten ze de stad te vernietigen: de kwaadaardigheid van Sodom is bewezen. Lot en zijn familie mogen ontsnappen naar een nabijgelegen stad.

1.3. Interpretatie van het verhaal

1.3.1 Gastvrijheid – het opkomen voor de ander

OPDRACHT. Lees de twee teksten uit Gen. 18 en 19 en beantwoord de vragen.

Gen 18:
[1] De HEER verscheen opnieuw aan Abraham, bij de eiken van Mamre. Op het heetst van de dag zat Abraham in de ingang van zijn tent. [2] Toen hij opkeek, zag hij even verderop plotseling drie mannen staan. Onmiddellijk snelde hij de tent uit, naar hen toe. Hij boog diep [3] en zei: ‘Heer, wees toch zo goed uw dienaar niet voorbij te gaan. [4] Ik zal wat water voor u laten halen zodat u uw voeten kunt wassen, maak het u hier onder de boom intussen gemakkelijk. [5] Ik zal u ook iets te eten brengen, zodat u weer op krachten kunt komen voordat u verdergaat. Daarvoor bent u immers bij uw dienaar langsgekomen?’ Zij antwoordden: ‘Wij nemen uw uitnodiging graag aan.’
[6] Abraham haastte zich naar de tent, naar Sara.. ‘Vlug,’ zei hij, ‘drie schepel fijn meel! Maak deeg en bak brood.’ [7] Daarna snelde hij naar de kudde, zocht een mooi kalf uit dat er mals uitzag, en gaf dat aan een knecht, die het onmiddellijk klaarmaakte. [8] Hij haalde boter en melk, nam het gebraden kalf en zette alles aan zijn gasten voor. Terwijl zij aten, bleef hij ben hen staan onder de boom.

Gen 19:
[1] De twee engelen kwamen ’s avonds in Sodom aan. Lot zat juist in de stadspoort. Zodra hij hen zag stond hij op, ging hun tegemoet en boog zich diep voor hen neer. [2] ‘Heren,’ zei hij, ‘komt u toch mee. Het huis van uw dienaar staat voor u open; overnacht daar en was er uw voeten. Dan kunt u morgenvroeg uw weg vervolgen.’ ‘Nee, dank u,’ antwoordden ze, ‘we overnachten wel op het plein.’ [3] Omdat hij echter sterk bleef aandringen, gingen ze met hem mee naar zijn huis. Daar maakte hij een maaltijd voor hen klaar; hij bakte brood en ze aten bij hem.

• Vergelijk hoe Lot en Abraham omgaan met vreemdelingen. Zijn er verschillen?

• Op welke manier zijn jij en je familie gastvrij? Welke gebruiken hebben jullie voor het ontvangen van gasten?

• Denk je dat er vandaag de dag nog steeds de plicht is om een gastvrije ontvangst te bieden aan vreemdelingen? Waarom wel/niet?

• Denk je dat er tegenwoordig mensen zijn die nood hebben aan een gastvrije ontvangst? Waarom wel/niet?

1.3.2 Abrahams gotspe

OPDRACHT. Lees de tekst uit Gen. 18 met het gesprek tussen Abraham en de Heer. Beantwoord nadien de vragen.

[23] Abraham ging dichter naar hem toe en vroeg: ‘Wilt u dan behalve de schuldigen ook de onschuldigen het leven benemen? [24] Misschien dat er in die stad vijftig onschuldigen zijn. Zou u die dan ook uit het leven wegrukken en niet de hele stad vergeving schenken omwille van die vijftig onschuldige inwoners? [25] Zoiets kunt u toch niet doen, hen samen met de schuldigen laten omkomen! Dan zouden schuldigen en onschuldigen over één kam worden geschoren. Dat kunt u toch niet doen! Hij die rechter is over de hel aarde moet toch rechtvaardig handelen?’ [26] De HEER antwoordde: ‘Als ik in Sodom vijftig onschuldigen aantref, zal ik omwille van hen de hele stad vergeving schenken.’ [27] Hierop zei Abraham: ‘Nu ik eenmaal zo vrij ben geweest de Heer aan te spreken, hoewel ik niets dan stof ben: [28] stel dat er aan die vijftig onschuldigen vijf ontbreken, zou u dan toch vanwege die vijf de hele stad verwoesten?’ ‘Nee,’ antwoordde hij, ‘ik zal haar niet verwoesten als ik er vijfenveertig aantref.’ [29] Opnieuw sprak Abraham hem aan: ‘Stel dat her er maar veertig zijn.’ ‘Dan zal ik het niet doen omwille van die veertig.’ [30] Toen zei hij: ‘Ik hoop dat u niet kwaad wordt, Heer, wanneer ik het waag door te gaan: stel dat het er maar dertig zijn.’ ‘Ik zal het niet doen als ik er dertig aantref.’ [31] Hierop zei hij: ‘Ik ben zo vrij de Heer opnieuw aan te spreken: stel dat her er maar twintig zijn.’ ‘Dan zal ik de stad niet verwoesten omwille van die twintig.’ [32] Abraham zei: ‘Ik hoop dat u niet kwaad wordt, Heer, wanneer ik het nog één keer waag iets te zeggen: stel dat her er maar tien zijn.’ ‘Dan zal ik haar niet verwoesten omwille van die tien.’
[33] Zodra de Heer zijn gesprek met Abraham had beëindigd, ging hij weg. En Abraham keerde terug naar de plaats waar hij woonde.

• Hoe zou je de houding van Abraham omschrijven? Arrogant, nederig…?

• Omschrijf Abrahams tussenkomst in je eigen woorden. Wat wil hij juist van G-d bekomen??

• Juist of fout. Abraham stelt aan G-d een compromis voor.

• Abraham herinnert G-d eraan dat een plan om de schuldigen te treffen, ook onschuldige slachtoffers kan maken. Kan je dit associëren aan hedendaagse gebeurtenissen of fenomenen?

• G-d verandert door Abrahams tussenkomst Zijn plan. Verander jij gemakkelijk van mening?

1.3.3 Onze omgeving

Lots wijze van ontvangen is minder uitgebreid dan die van Abraham. Bovendien offert Lot zijn dochters aan de gewelddadige inwoners van Sodom. Zijn doel is zijn twee gasten te beschermen, maar deze passage blijft choquerend voor hedendaagse lezers. Sommige commentatoren zijn daarom van mening dat Lot niet zo een goedaardig personage is als initieel lijkt. Het verschil tussen Lot en Abraham kan te maken hebben met de locatie waarin ze zich bevinden. Lot woont in de stad Sodom; Abraham woont nabij Mamre, in een tent in de woestijn. Het verhaal leert ons dus iets over de interactie tussen mens en omgeving. Onze omgeving beïnvloedt ons gedrag! Lot staat dus niet helemaal los van de kwaadaardigheid van de inwoners van de stad Sodom.

OPDRACHT. Beantwoord de volgende vragen over de relatie tussen onze omgeving en ons gedrag.

• Vind jij dat je je soms in een cultuur (omgeving) bevindt die de armen, zwakkeren, kwetsbaren niet goed beschermt? Waarom wel/niet?

• Tot in hoeverre zijn omgevingsfactoren bepalend voor ons gedrag? Met andere woorden, wat stuurt ons gedrag meer volgens jou: persoonlijkheid of omgevingsfactoren?

1.3.4 De kwaadaardigheid van Sodom en Gomorra

Na het voorval bij Lots thuis – waar de dorpelingen met kwaadaardige intenties de twee engelen opeisen – besluit G-d de stad te vernietigen. Er waren geen tien rechtvaardigen te vinden. Maar het verhaal is niet helemaal duidelijk over wat nu juist de zonden van Sodom en Gomorra zijn. In de Tenach zijn er meerdere passages die de zustersteden en hun kwaadaardigheid vermelden. Deze passages kunnen een indicatie geven voor welke zonden de zustersteden uiteindelijk moeten boeten.

OPDRACHT. Lees de drie passages en beantwoord nadien de vragen.

1.3.5 Ezechiël 16:49-50

[49] Terwijl zij zich toch, omdat ze genoeg te eten hadden en onbezorgd van hun rust konden genieten, hoogmoedig gedroegen en niets deden voor de armen en de machtelozen.
[50] Ze verhieven zich boven de anderen, wat ze deden vond ik gruwelijk. Ik zag het en heb hen weggevaagd.

1.3.6 jeremia 23:14

Bij Jeruzalems profeten zie ik gruwelijke dingen:
Overspel! Leugen op leugen!
Zij steunen de boosdoeners,
Zodat die niet breken met hun kwalijke praktijken.
Iedereen is even slecht geworden
Als de inwoners van Sodom en Gomorra

1.3.7 Amos 4, 11

[1] Vrouwen, luister naar deze woorden! Jullie zijn als vette koeien die de berg van Samaria kaalgrazen: jullie onderdrukken de zakken, mishandelen de armen en zeggen tegen je man: ‘Breng on iets te drinken!’
[11] Ik vernietigde jullie, zoals ik Sodom en Gomorra vernietigd heb; jullie werden als een stuk zwartgeblakerd hout dat uit de vlammen is weggerukt: maar jullie zijn niet naar mij teruggekeerd – spreekt de HEER.

• Probeer de drie passages zo precies mogelijk samen te vatten. Hoe beschrijven ze de zonden van Sodom en Gomorra?

• Komen de zaken die de drie passages beschrijven volgens jou nog steeds voor?

• Wat zou nog een hedendaagse zonde van Sodom en Gomorra kunnen zijn?

Woordenlijst

Gotspe
Gotspe, of chutzpah, is een moeilijk te omschrijven begrip. De betekenis van dit zelfstandig naamwoord ligt ergens tussen het meer extreme ‘brutaliteit’ en het meer gematigde ‘onbehoorlijkheid’. Iemand met gotspe durft dus nogal ‘gewaagde’ dingen te doen. Zo kunnen we ook Abrahams tussenkomst omschrijven.
Het woord komt van het Jiddisch, dat op zijn beurt van het Hebreeuws komt. In het Jiddisch heeft het eerder een negatieve connotatie, zoals ‘onbeschoftheid’ of ‘arrogantie’, maar niet per se in de andere talen! Binnen het jodendom heeft gotspe de betekenis van een kritische, maar oprechte discussie tussen de twee partners van het verbond: G-d en een jood. De jood roept tot G-d, tegen G-d, en in naam van G-ds schepping en verbond.
Naast Abraham vormt ook Moses een voorbeeld. In Exodus 32:11 is Moses op de berg Sinaï, wanneer G-d hem meedeelt dat het joodse volk onder aan de berg een kalf vereert. Dat gaat in tegen een van de Tien Geboden, dus wil de Heer hen allen vernietigen en met Moses opnieuw beginnen. Moses gaat daarop in discussie met de Heer, net zoals Abraham doet in Genesis 18, en de Heer wijkt af van Zijn plan. Moses en Abraham hebben dus allebei gotspe!

Rechtvaardig/onrechtvaardig
Rechtvaardigheid heeft meerdere betekenis. Ten eerste is rechtvaardigheid een legaal begrip. Wat in overeenstemming is met het recht, is rechtvaardig. Ten tweede is rechtvaardigheid ook een moreel begrip. Rechtvaardig handelen is ‘juist’ handelen, in overeenstemming met wat ‘goed’ of ‘correct’ is. Rechtvaardigheid vergt ook oefening: niemand doet van nature altijd het juiste of het goede. Dat idee komen we vaak tegen in de Tenach!

Bibliografie

Anckaert, Luc, Burggraeve, Roger, Coillie, Geert. Abraham en Oddyseus: over belofte, nostalgie en geweld. Scherpenheuvel-Zichem: Uitgeverij Averbode, 2013.
Carden, Michael. “Genesis/Bereshit.” In Guest, Deryn. The Queer Bible Commentary. Edited by Robert E Goss and Mona West. London: SCM Press, 2006. 21-60.
The Complete Jewish Bible. “Amos: 4:1, 11.” Accessed March 9, 2021. https://www.biblegateway.com/passage/?search=amos+4%3A1-11&version=CJB .
_ “Ezekiel 16: 49-50.” Accessed March 4, 2021. https://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezekiel+16%3A49-50&version=CJB.
_ “Genesis 18.” Accessed March 4, 2021. https://www.biblegateway.com/passage/?search=Genesis%2018&version=CJB.
_ “Genesis 19.” Accessed March 4, 2021. https://www.biblegateway.com/passage/?search=Genesis%2019&version=CJB.
_ “Jeremiah 23: 14.” Accessed March 4, 2021. https://www.biblegateway.com/passage/?search=Jeremiah+23%3A14&version=CJB.
Levenson, Jon D. Inheriting Abraham: The Legacy of the Patriarch in Judaism, Christianity, and Islam. New Jersey: Princeton University Press, 2012.
Loader, James Alfred. A tale of two cities: Sodom and Gomorrah in the Old Testament, early Jewish and early Christian traditions. Leuven: Peeters Publishers, 1990. 28.